Kể từ ngày 1/1/2021, nhiều quy định mới về phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) đã bắt đầu triển khai và áp dụng. Trong suốt cả năm, thị trường TPDN vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng, là kênh dẫn vốn trung và dài hạn cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp bất động sản trong bối cảnh kênh tín dụng truyền thống được Ngân hàng Nhà nước điều hành siết chặt hơn.
Nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn mà TPDN có thể mang lại cho nhà đầu tư, không dừng lại ở việc cảnh báo, cơ quan quản lý cũng ngày càng thắt chặt các quy định về việc phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp, thông qua hàng loạt văn bản luật, nghị định và thông tư. Bên cạnh các quy định mới được ban hành trước đó (Luật Chứng khoán 2019, nghị định 81/2020/NĐ-CP; nghị định 153/2020/NĐ-CP; nghị định 155/2020/NĐ-CP), Bộ Tài chính cũng đang lấy ý kiến về dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định số 153/2020/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Theo đó, dự thảo bổ sung quy định, doanh nghiệp phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm của tổ chức xếp hạng nếu phát hành trái phiếu không có tài sản bảo đảm, không có bảo lãnh thanh toán, doanh nghiệp phát hành có kết quả kinh doanh của năm liền trước năm phát hành lỗ hoặc có lỗ lũy kế tính đến năm phát hành. Nếu quy định này được ban hành sẽ chặn đứng dòng trái phiếu đầy rủi ro đang xuất hiện tràn lan trên thị trường, nhất là trái phiếu “3 không” – không tài sản đảm bảo, không xếp hạng tín nhiệm, không bảo lãnh thanh toán.
Lũy kế 11 tháng, khối lượng phát hành TPDN đạt trên 495.000 tỷ đồng, trong đó khối lượng TPDN phát hành riêng lẻ chiếm đến 94,5%, còn lại chỉ 5,5% là TPDN phát hành ra công chúng. Về cơ cấu, các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp bất động sản là các nhà phát hành lớn nhất trên thị trường, chiếm lần lượt 34% và gần 28% tổng khối lượng phát hành.
Đáng chú ý, trong số các TPDN phát hành riêng lẻ, có tới một nửa trái phiếu không có tài sản đảm bảo. Một nửa còn lại chủ yếu được đảm bảo bằng cổ phiếu của chính doanh nghiệp phát hành hoặc các dự án hình thành trong tương lai, vốn có tính biến động rất cao và khó định giá chính xác.
Thực trạng này đã dấy lên những lo ngại về rủi ro tiềm ẩn đối với các trái chủ, bởi lẽ trái phiếu không có tài sản đảm bảo có khả năng lớn trở thành trái phiếu “rác” nếu doanh nghiệp có chủ đích lợi dụng lòng tin để “bán giấy lấy tiền”; và cho dù có tài sản đảm bảo, nhưng nếu là bất động sản, dự án hình thành trong tương lai, cổ phiếu… thì cũng tồn tại nguy cơ mất mát rất lớn nếu giá trị tài sản biến động theo chiều hướng xấu, không đủ để thanh toán gốc, lãi vay trái phiếu.
Liên quan chất lượng trái phiếu riêng lẻ được niêm yết trên sàn giao dịch thứ cấp, Bộ Tài chính cho biết sẽ đưa ra nhiều quy định để chặn trái phiếu “rác”. Theo dự thảo của Bộ Tài chính, ngoài trái phiếu riêng lẻ của công ty đại chúng, trái phiếu riêng lẻ của công ty không phải đại chúng chỉ được lên sàn nếu đáp ứng một số điều kiện, như có tài sản đảm bảo hoặc bảo đảm thanh toán toàn bộ gốc, lãi khi đến hạn.
Ở góc độ tài chính, TS. Lê Xuân Nghĩa đánh giá chiêu “tay không bắt giặc” đã được không ít doanh nghiệp bất động sản sử dụng, khi mà điều kiện tiếp cận vay vốn ngân hàng đang ngày càng khắt khe hơn (chẳng hạn như doanh nghiệp cần tài sản thế chấp, có kế hoạch kinh doanh, kế hoạch trả nợ rõ ràng và cụ thể). Ông Nghĩa lưu ý, thông thường với doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả thì việc vay vốn ngân hàng cũng không quá khó khăn, chưa kể mức lãi suất chỉ trên dưới 8%/năm, thấp hơn đáng kể so với mức chi trả cho các nhà đầu tư trái phiếu.
Bên cạnh đó, không chỉ dễ dàng gọi vốn, dòng tiền thu về từ trái phiếu cũng không bị kiểm soát, giám sát chặt chẽ, khiến doanh nghiệp phát hành có thể tùy ý sử dụng mà các trái chủ khó có thể biết. Nhiều trường hợp, chủ đầu tư trong hồ sơ phát hành trình bày rằng huy động tiền từ trái phiếu để hoàn thành một dự án, nhưng trên thực tế lại lấy khoản tiền đó để mua dự án khác hoặc đem tiền đi đầu tư. Mặt khác, hiện cũng có nhiều doanh nghiệp địa ốc có sức khỏe tài chính yếu kém nhưng rất năng nổ phát hành trái phiếu với mức lãi suất hấp dẫn, trung bình khoảng 13%/năm. Cá biệt có doanh nghiệp đã đưa ra mức lợi nhuận lên tới 14,5%/năm (gấp khoảng 3 lần so với lãi suất huy động tiền gửi từ các ngân hàng).
Trước những thực tế này, các cơ quan quản lý như Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng cũng như giới chuyên gia đều khuyến cáo nhà đầu tư cá nhân cần cân nhắc kỹ rủi ro khi quyết định đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. Đặc biệt, cần chọn mặt gửi vàng, hết sức thận trọng khi quyết định mua trái phiếu của doanh nghiệp có tình hình tài chính kém, kinh doanh thua lỗ, đòn bẩy tài chính cao.
Tổng Hợp