Hậu quả là thời gian qua, trái phiếu “3 không” (không tài sản đảm bảo, không xếp hạng tín nhiệm, không bảo lãnh thanh toán) xuất hiện tràn lan trên thị trường, tiềm ẩn rủi ro lớn cho nhà đầu tư và cho cả hệ thống tài chính.
Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), thị trường trái phiếu Việt Nam đang phát triển ở mức nhanh hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Chỉ tính riêng giai đoạn 2017 – 2020, tăng trưởng trái phiếu doanh nghiệp đạt khoảng 70%, mức cao nhất từ trước tới nay.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam nhận định, trong 10 năm qua, tốc độ tăng trưởng bình quân của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam đạt 30%, quy mô xấp xỉ 14% GDP, là một trong những thị trường trái phiếu doanh nghiệp có tốc độ tăng trưởng cao nhất châu Á. Trái phiếu doanh nghiệp đang làm tốt vai trò là kênh huy động vốn trung và dài hạn, vốn là điểm yếu của hệ thống ngân hàng thương mại hiện nay, chủ yếu cung cấp tín dụng ngắn hạn và dịch vụ ngân hàng. Tuy vậy, nhận diện sự bất ổn của thị trường, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 153 với nội dung tạo thêm “vòng kim cô” cho phát hành trái phiếu riêng lẻ.
Dự thảo sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu; bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành; bổ sung quy định về đại diện người sở hữu trái phiếu để tăng cường việc giám sát mục đích sử dụng vốn và việc thực hiện các cam kết khác của doanh nghiệp phát hành; thiết lập thị trường thứ cấp giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại sở giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản của thị trường.
Ngân hàng ADB nhận định, việc thiếu vắng sự tham gia của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm ở Việt Nam khiến thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam mới mạnh về phía cung mà chưa mạnh về phía cầu, cho dù sức mua trên thị trường gia tăng đáng kể thời gian qua. q
Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) đã ban hành quyết định xử phạt hành chính hai tổ chức phát hành và một công ty chứng khoán vì vi phạm các quy định liên quan đến phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Trước đó, trên cơ sở những phản ánh của báo chí và cảnh báo của Bộ Tài chính, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký công điện yêu cầu bộ này thanh, kiểm tra việc phát hành, sử dụng vốn thu được từ trái phiếu doanh nghiệp, nhất là trái phiếu riêng lẻ của các doanh nghiệp bất động sản.
Theo Bộ Tài chính, 11 tháng đầu năm nay, có 826 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp với tổng khối lượng phát hành trên 495.000 tỷ đồng. Trong đó, có tới 803 đợt phát hành riêng lẻ, chiếm 94,5%. Đáng lưu ý, một nửa số trái phiếu doanh nghiệp nói trên không có tài sản đảm bảo, số còn lại chủ yếu được đảm bảo bằng cổ phiếu của chính doanh nghiệp phát hành hoặc các dự án hình thành trong tương lai, vốn có tính biến động rất cao và khó định giá chính xác. Thậm chí, trong số hơn 100 doanh nghiệp bất động sản phát hành riêng lẻ đầu năm 2021, có tới 26 doanh nghiệp thua lỗ trong 6 tháng đầu năm.
Luật Chứng khoán và Nghị định 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ quy định, doanh nghiệp huy động vốn trái phiếu riêng lẻ theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm, cơ quan quản lý nhà nước không cấp phép phát hành. Nghị định 153/2020/NĐ-CP yêu cầu đối tượng mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp (có chứng chỉ hành nghề, nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu 2 tỷ đồng, có thu nhập chịu thuế năm gần nhất tối thiểu 1 tỷ đồng). Tuy vậy, nhiều công ty chứng khoán sẵn sàng nhận một khoản phí để “phù phép” biến nhà đầu tư cá nhân thành nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Thời gian gần đây, thị trường trái phiếu doanh nghiệp có dấu hiệu tăng trưởng nóng, xuất hiện một số hiện tượng huy động vốn trái phiếu chưa tuân thủ quy định của pháp luật. Do đó, để thị trường tiếp tục phát triển bền vững, minh bạch và hiệu quả, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường công tác quản lý, giám sát. Bộ Tài chính đã tiến hành đánh giá tình hình thị trường thời gian qua để xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Một số nội dung đáng chú ý của dự thảo Nghị định sửa đổi bao gồm:
Sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích;
Bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành nhằm tăng tính công khai, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu được phát hành, đồng thời giúp thị trường có thói quen sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đánh giá rủi ro của trái phiếu, tiệm cận với thông lệ quốc tế, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư;
Bổ sung quy định về Đại diện người sở hữu trái phiếu để tăng cường việc giám sát mục đích sử dụng vốn trái phiếu của doanh nghiệp phát hành cũng như tăng cường giám sát việc thực hiện các cam kết khác của doanh nghiệp phát hành; cách thức xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là đối tượng được phép đầu tư và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ;
Bổ sung các quy định để đẩy nhanh việc thiết lập thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại Sở giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, đồng thời tăng cường tính công khai, minh bạch, tăng cường quản lý, giám sát đối với các trái phiếu đưa vào giao dịch trên thị trường thứ cấp; Sửa đổi một số quy định về thời hạn và nội dung công bố thông tin nhằm khắc phục những bất cập thời gian vừa qua, đồng thời tăng cường tính minh bạch của doanh nghiệp phát hành trái phiếu và việc sử dụng vốn phát hành trái phiếu của doanh nghiệp.
Tổng Hợp