Các hoạt động đóng góp, ủng hộ đám đông này thông qua các hội, nhóm, cá nhân khởi xướng từ thiện tự phát trong nhiều khi, còn chưa được chú trọng về minh bạch thu – chi, hay hướng đến “kiểm toán”.
Việc thiếu chú trọng minh bạch, công khai thông tin này đã dẫn đến những lùm xùm không đáng có, như trường hợp tiền từ thiện chậm đến tay đồng bào bị bão lụt của NSƯT Hoài Linh cách đây chưa lâu; còn nay, là các trường hợp khởi xướng, nhận từ thiện của một số ca sĩ, nghệ sĩ khác.
Không phải ngẫu nhiên mà livestream của doanh nhân Phương Hằng đất Bình Dương về câu chuyện từ thiện của các nghệ sĩ trong giới showbiz Việt nhận được sự quan tâm của rất nhiều người. Bỏ ngoài chuyện đúng, sai của các thông tin và những cuộc đối thoại mang tính “khẩu chiến” của các bên, rõ ràng sự quan tâm của nhiều người về những thông tin này cho thấy điều công chúng đang mong chờ chỉ là 2 chữ: Minh bạch. Điều đó cũng không có nghĩa họ không tin các nghệ sĩ hay hoài nghi nữ doanh nhân hoặc ngược lại chỉ tin một trong hai, mà là họ chưa được nhìn thấy, chưa được cung cấp, được công bố rõ ràng, một cách thỏa mãn nhất và đúng chuẩn mực của 2 chữ “minh bạch” nhất, đối với việc thu – chi trong các hoạt động từ thiện ở quãng thời gian qua.
Trên thực tế, hoạt động từ thiện tự phát của nhiều hội nhóm trong đại dịch Covid-19 đang diễn ra, cũng đã có ý thức về công khai thông tin thu – chi. Một chuyên gia tài chính khi đứng ra kêu gọi quyên góp để tài trợ máy thở cho các bệnh viện cho khu vực TP HCM, đã mở một tài khoản riêng cho hoạt động này. Ông cập nhật danh sách đóng góp chi tiết định kỳ, cung cấp thông tin của các bên báo giá mua máy thở và quyết định lựa chọn đơn vị bán máy / mức giá; sau đó là cung cấp cập nhật các điểm đã tài trợ, số lượng máy được tài trợ, số điện thoại người đại diện nhận của địa điểm nhận máy… Cứ thế cập nhật dần cho đến khi hoạt động hoàn tất giải ngân các khoản tiền đã nhận. Không có ai thắc mắc bất cứ điểm gì trong hoạt động này vì thông tin đã có trên các file excel.
Dĩ nhiên, cũng không ai làm được như vị trên khi ông là “dân chuyên ngành” về tài chính, hơn nữa có lẽ cộng đồng đám đông ủng hộ cho hoạt động này, nhiều người trong số đó cũng có trường tương tác và mối quan tâm như nhau, có tài khoản facebook, dễ dàng đọc excel, dễ dàng nắm bắt và hiểu ngay các thông tin mà ông cung cấp qua sao kê dạng này.
Những hoạt động thiện nguyện khẩn cấp, trực tiếp, như trường hợp nữ ca sĩ Thủy Tiên, đã phải bơi thuyền giữa sóng nước bão lũ để phát tiền, phát gạo, thì việc cập nhật thu-chi bằng excel, hay chú ý lấy các chữ ký, xác nhận của người dân nhận tiền cứu trợ khi nhà họ vừa bị cuốn trôi, là bất khả thi. Song bất khả thi ở ngay thời điểm đó không có nghĩa không thể thực hiện thống kê, sao kê, đối chiếu đầy đủ các khoản thu-chi từ tài khoản ngân hàng và chứng nhận của các đầu mối cơ quan chức năng, địa phương đã phối hợp cung cấp danh sách hoặc đang quản lý khu vực có đối tượng nhận ủng hộ từ thiện, sau đó. Cũng như, không phải bối cảnh từ thiện khó khăn sẽ khiến các khoản không được thống kê, chứng minh sao kê đầy đủ, thì đồng nghĩa không thể có lý do, công bố nguyên nhân, giải trình đầy đủ.
Hơn thế, ở góc độ công chúng là những nhà ủng hộ đám đông lẫn người thụ hưởng ủng hộ, không phải ai cũng sẽ tiếp nhận được hay “đọc” được toàn bộ mọi thông tin cung cấp qua các dạng sao kê cập nhật, dù là dạng sử dụng tính năng real time (mà đã có quỹ áp dụng), họ cần thêm những thông tin tổng kết rút ngắn được xác thực bởi bên thứ ba, thậm chí những lưu ý, loại trừ cụ thể nếu có, từ những nhà kiểm toán hay các chuyên gia có chuyên môn, hoạt động độc lập.
Dã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận hoạt động thiện nguyện tự nguyện tự phát, ở một quy mô nhất định, cũng nên chịu quy định cụ thể về minh bạch, công khai thông tin, trách nhiệm nhà tạo dựng hoạt động. Tương tự như các quy định về yêu cầu kiểm toán đối với tổ chức, các công ty, quỹ đã đứng ra thực hiện hoạt động này. Hoặc tối thiểu là quy định cụ thể về việc thực hiện đối chiếu, soát xét từ nhóm chuyên gia độc lập có chuyên môn (mà hoạt động soát xét này là thiện nguyện hoặc được trả phí từ chính nguồn tiền của nhóm huy động được), đối với hoạt động thu – chi của nhóm, cá nhân hoạt động thiện nguyện tự phát ở quy mô nhất định, khi nhóm, cá nhân này lại không muốn lập thành công ty, quỹ để duy trì hoạt động thường xuyên, lâu dài, theo dạng có tổ chức.