Chờ đợi Thành phố Phía đông của TPHCM

 Trong buổi làm việc với Thủ tướng Chính phủ ngày 8-5-2020, TPHCM đã đề xuất việc hình thành thành phố sáng tạo phía Đông. Thủ tướng đánh giá rất cao ý tưởng này và sẽ báo cáo Bộ Chính trị quyết định. Đặt ở bối cảnh hiện tại, có thể thấy đây là ý tưởng mang tầm chiến lược quốc gia.

Khu đô thị sáng tạo phía Đông, TPHCM có gì?

Ý tưởng phát triển đô thị thông minh phía Đông TPHCM

Thành phố phía Đông mà TPHCM định xây dựng hiện tại có nhiều điều kiện thuận lợi. Ảnh minh họa Ngọc Linh.

Việc xây dựng thành phố phía Đông, nếu được triển khai thành công, sẽ góp phần giải quyết hai vấn đề có tính chiến lược của Việt Nam gồm: tạo ra làn sóng tăng trưởng mới dựa vào đổi mới sáng tạo trong thời đại 4.0, và tăng cường khả năng an ninh quốc phòng trước những diễn biến hết sức phức tạp của tình hình trong khu vực và trên thế giới.

Đây là thời điểm phù hợp để triển khai ý tưởng này vì: (i) xu hướng dịch chuyển chuỗi giá trị toàn cầu khỏi Trung Quốc mà tác động của dịch Covid-19 sẽ làm cho tiến trình xảy ra nhanh hơn; và (ii) TPHCM, trung tâm kinh tế lớn nhất nước với truyền thống đi đầu về những ý tưởng đột phá, đang mong muốn lấy lại vị thế của mình.

Từ kinh nghiệm triển khai những ý tưởng tương tự tại các nước trên thế giới, nhất là Gangnam (phía Nam sông Hàn) ở Seoul, Hàn Quốc, và Phố Đông ở Thượng Hải, Trung Quốc, thành phố phía Đông cần được xem là dự án trọng điểm quốc gia với các cơ chế đặc biệt liên quan đến việc mở cửa ra bên ngoài, lựa chọn các đối tác chiến lược và trao quyền tự chủ cần thiết để TPHCM có thể phát huy được khả năng và tiềm lực vốn có.

Thành phố phía Đông dự kiến được thành lập trên cơ sở sáp nhập quận 2, 9 và Thủ Đức với diện tích 212 ki lô mét vuông, tương đương quy mô phát triển khu Nam sông Hàn vào cuối thập niên 1960 và bằng một nửa so với kế hoạch phát triển Phố Đông vào đầu thập niên 1990.

Dân số của ba quận hiện tại là gần 1,2 triệu người, lớn hơn dân số Gangnam và nhỏ hơn Phố Đông khi bắt đầu triển khai. Dân số Seoul vào năm 1967 gần 4,1 triệu người, đến nay (tính cả vùng) đã hơn 24 triệu người; và dân số Thượng Hải vào năm 1990 là 7,8 triệu người, đến nay đã hơn 22 triệu người.

Dân số hiện tại ở phía Nam Seoul vào khoảng 5 triệu người và Phố Đông là hơn 5,5 triệu người (tương đương với Singapore) và diện tích đã được mở rộng lên hơn 1.200 ki lô mét vuông (tương đương với Hồng Kông).

Dân số hiện tại của vùng TPHCM là gần 11 triệu người. Theo xu hướng phát triển và đô thị hóa như các nước khác thì trong ba thập niên tới, dân số vùng TPHCM có khả năng nằm trong nhóm vùng đô thị có quy mô 20-30 triệu người.

Hiện tại, phía Nam là khu trung tâm mới của Seoul, trung tâm đổi mới sáng tạo của Hàn Quốc với sự ra đời của điệu nhảy Gangnam nổi tiếng và nhiều công ty lớn trên thế giới đặt trụ sở tại đó.

Phố Đông sau ba thập niên đã trở thành niềm tự hào và một nhân tố nền tảng tạo dựng năng lực cạnh tranh toàn cầu của Trung Quốc. Quy mô GDP năm 2019 của Phố Đông gần 185 tỉ đô la Mỹ, bằng 50% Singapore, 70% Việt Nam, và gấp hơn 3 lần TPHCM.

So với thời điểm Gangnam và Phố Đông được bắt đầu, thành phố phía Đông mà TPHCM định xây dựng hiện tại có những điều kiện thuận lợi hơn với hạ tầng bên trong và kết nối đã rất cơ bản, và phần đất sẵn sàng cho các dự án có thể xây dựng là rất lớn. Những điều kiện cơ bản cho trung tâm tài chính- thương mại tại Thủ Thiêm đã có và khu công nghệ cao đã tạo được vị trí của mình.

Phía Nam sông Hàn từng là vùng đất nông nghiệp trồng bắp cải và lê, rất ít người sinh sống vào thập niên 1960. Sự thành công của Gangnam cho thấy chiến lược đúng đắn của Hàn Quốc nói chung, Seoul nói riêng trong việc tạo ra kỳ tích sông Hàn.

Khi các chính sách phát triển kinh tế tập trung vào các khu đô thị trung tâm (hành lang Seoul – Busan), bắt đầu từ kế hoạch năm năm lần thứ nhất (1963-1968), của Tổng thống Park Chung-Hee bắt đầu phát huy tác dụng thì dòng người đổ về Seoul ngày một đông hơn. Trong giai đoạn 1961-1970, bình quân mỗi năm dân số Seoul tăng gần 300.000 người với đỉnh điểm gần 500.000 người vào năm 1970. Trong ba thập niên (1961-1990) dân số Seoul tăng tuyệt đối gần 8,2 triệu người, gấp hơn 3 lần năm 1960.

Để đáp ứng nhu cầu phát triển và đảm bảo chỗ ở cho người dân, Kế hoạch Phát triển Seoul đã được đưa ra vào năm 1966, trong đó phía Nam sông Hàn là một trọng tâm. Chính phủ Hàn Quốc và chính quyền Seoul dựa theo các quy luật hoạt động của thị trường và đô thị với tiếp cận nhà nước kiến tạo đưa ra các chính sách đẩy kéo như: tập trung xây hạ tầng bên trong và kết nối, hạn chế xây dựng ở bờ Bắc, chuyển trụ sở một số cơ quan nhà nước sang bờ Nam, ưu đãi các nhà đầu tư và hạn chế sự đầu cơ bất động sản. Cho dù gặp một số thách thức ban đầu, nhưng Gangnam đã hết sức thành công và có được tầm vóc ngày nay.

Ngày 18-4-1990, khi Thủ tướng Trung Quốc Lý Bằng tham dự kỷ niệm lần thứ 5 ra đời Nhà máy Ô tô Volkswagen ở Thượng Hải, ông đã tuyên bố chính thức ủng hộ thành phố được xem là đầu rồng của Trung Quốc phát triển Phố Đông. Đây là ngày chính thức thành lập Phố Đông. Tuy nhiên, để đến được thời điểm đó là một hành trình rất dài.

Tiềm năng của Phố Đông đã được Tôn Trung Sơn, lãnh đạo của cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ, nhân dân Trung Quốc nhắc đến từ những năm 1920. Tuy nhiên, tiềm năng vẫn là tiềm năng. Khi Trung Quốc mở cửa vào năm 1978, Phố Đông không được chọn làm đặc khu vì phe bảo thủ, nhất là sự phản đối của Phó thủ tướng Trần Vân, nhân vật quyền lực thứ hai ở Trung Quốc lúc bấy giờ.

Sau thảm họa Thiên An Môn, việc phát triển Phố Đông được Đặng Tiểu Bình lựa chọn nhằm đưa ra thông điệp với thế giới rằng chiến lược cải cách và mở cửa của Trung Quốc vẫn được tiếp tục. Chu Dung Cơ, lúc đó là Thị trưởng Thượng Hải, là người đứng đằng sau tiến trình thúc đẩy này.

Phố Đông được đưa vào danh mục dự án trọng điểm quốc gia vì tầm quan trọng của nó. Quy hoạch của Phố Đông gồm bốn cấu phần chính: trung tâm tài chính thương mại, khu công nghệ cao, khu chế xuất, và khu thương mại tự do. Trong đó, trung tâm tài chính và khu công nghệ cao là các điểm nhấn quan trọng nhất.

Sự năng động sáng tạo và quyết tâm của đội ngũ tại Thượng Hải đã đóng vai trò hết sức quan trọng, nhưng nhân tố thành công được quyết định bởi Chính phủ trung ương Trung Quốc. Các chính sách cho một thành phố toàn cầu như yêu cầu về các hoạt động tài chính, sự dịch chuyển của các dòng vốn, tuyển dụng người tài, chuyển giao công nghệ… đã được tạo ra.

Tóm lại, một sáng kiến tầm vóc đã được đưa ra ở TPHCM. Nó có ý nghĩa chiến lược đối với sự phát triển của quốc gia nên trung ương cần đưa ra những quyết sách và giao cho TPHCM một không gian và quyền tự chủ đủ lớn để có thể triển khai thành công. Điều quan trọng lúc này là TPHCM cần có một sự chuẩn bị chu đáo để trung ương có đầy đủ các thông tin và sự thuyết phục cho việc đưa ra quyết định.